13
Mayıs 1869’da İstanbul Beşiktaş’ta doğdu. Babası Zekeriya köyü halkından
balıkçı Sâlih Reis, annesi Bulgaristan göçmenlerinden Körükçü Mehmed Ağa’nın
kızı Emine Hanım’dır. Sıbyan mektebinden sonra Beşiktaş Askerî Rüşdiyesi’ne
girdi. Burayı bitirince bir süre Mülkiye İdâdîsi’ne devam ettiyse de 1887’de
mektepten ayrıldı. Maaşsız kâtip olarak Sadâret Dairesi Evrak Kalemi’nde
çalışmaya başladı. 1889’da Mekteb-i Hukuk’a kaydoldu; iki yıl kadar sonra
buradan da ayrılmak zorunda kaldı. Bu tarihten itibaren edebiyat ve şiirle daha
yakından ilgilendi. 1892’de, ruh asaletinin soy asaletinden üstün olduğunu
anlattığı Fazilet ve Asalet adlı kitabı dolayısıyla Sadrazam Cevat Paşa’nın
tavsiyesi üzerine Rüsûmat İdaresi’ne önce memur, ardından evrak müdürü tayin
edildi. 1892’de İstanbul’a gelen Cemâleddîn-i Efgānî’nin sohbetlerine katıldı,
bazı fikirlerinden istifade etti. 1897 Osmanlı-Yunan Muharebesi sırasında
aralarında “Anadolu’dan Bir Ses yahut Cenge Giderken” adlı şiirin de bulunduğu,
hece vezni ve sade bir Türkçe ile şiirler yazmaya başladı. Millî duyguları
herkesin kolayca anlayabileceği bir dille ifade ettiği şiirleri devrin edebiyat
çevrelerinde büyük ilgi gördü. 1898’de bu şiirlerini Recâizâde Mahmud Ekrem,
Abdülhak Hâmid (Tarhan), Şemseddin Sâmi, Rıza Tevfik (Bölükbaşı), Fazlı
Necib’in takrizleri ve saray ressamı Zonaro’nun resimleriyle birlikte Türkçe
Şiirler adıyla kitap halinde yayımladı.
1907’de
İttihat ve Terakkî Cemiyeti’ne girdi, aynı yıl Erzurum Rüsûmat nâzırlığına
tayin edildi. 1908’de II. Meşrutiyet’in ilânından sonra görevi Trabzon’a
alındı. 31 Mart olayının ardından Bahriye Nezâreti müsteşarlığına getirildi;
Ekim 1909’da Hicaz valisi oldu. Ancak Mekke Emîri Şerîf Hüseyin’le anlaşmazlığa
düşünce görevi Sivas valiliğine nakledildi (Mayıs 1910). Sağlık sebepleri
yüzünden bir süre sonra istifa edip İstanbul’a döndü (Ocak 1911). Resmî
kuruluşu bir yıl sonra gerçekleşen, ancak fiilen Temmuz 1911’de kurulan Türk
Ocağı derneğinin geçici idare heyeti başkanlığına seçildi. Ağustos 1911’de
Erzurum vali vekilliğine getirildi ve ertesi yıl emekliye ayrıldı. 1913’te
Musul’dan mebus seçildi. 17 Aralık 1914’te “Türkler’in ilk büyük millî şairi”
tanıtımıyla Türk Ocağı tarafından adına büyük bir tören düzenlendi. Çanakkale
savaşları sırasında kurulan İstanbul Hey’et-i Edebiyyesi ile birlikte savaş
alanına gitti ve askerin mâneviyatını yükselten konuşmalar yaptı. Mütarekenin
ardından İstanbul’un işgali üzerine bazı arkadaşlarıyla birlikte Ankara’ya
gitti (Nisan 1921). Millî Mücadele devam ederken halka ve orduya moral verici
konuşmalar yapmak için Mehmed Âkif (Ersoy) ve Sâmih Rifat’la birlikte
Anadolu’ya gönderildi. Cumhuriyet’in ilânı üzerine Şarkîkarahisar (1923) ve
Şebinkarahisar’dan (1927) mebus seçildi. 1930’da kurulan Serbest Cumhuriyet
Fırkası’na katıldı. Daha sonra Urfa (1932) ve İstanbul’dan (1943) milletvekili
seçildi. 14 Ocak 1944’te vefat etti ve Zincirlikuyu Asrî Mezarlığı’na
defnedildi.